محمدمهدی برادران، معاون صنایع عمومی وزارت صنعت، معدن و تجارت اخیرا تاکید کرد امسال برای تولید ۲۰ میلیون دستگاه انواع لوازم خانگی بزرگ و کوچک در کشور هدف‌‌‌گذاری شده و در حال حاضر جهش‌‌‌های چند برابری در تولید این گروه‌‌‌های کالایی داشتیم و عمق تولید هم بیشتر شده است. این مقام دولتی همچنین اعلام کرد باید برای صادرات لوازم خانگی هم برنامه‌‌‌ریزی شود.
برادران در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره قیمت لوازم خانگی توضیح داد که از تیر ماه سال گذشته تاکنون مجوزی برای افزایش قیمت صادر نشده و تولیدکنندگان هم به دلیل رقابت با قاچاق و کاهش قدرت خرید مردم، بیشتر به دنبال کاهش قیمت تمام‌شده هستند.
یکی از مشکلات بزرگ تولیدکنندگان لوازم خانگی کشور تخصیص ارز است که البته معاون صنایع عمومی وزارت صمت در این خصوص نیز تاکید داشته سرانه مصرف ارز بر اساس بخشنامه کاهش یافته تا تولیدکنندگان الزام پیدا کنند علاوه بر رشد کمی، به دنبال داخلی‌‌‌سازی و کاهش ارزبری باشند.

وضعیت بازار و خریدار مهم نیست؟

اما در میان صحبت‌های این مقام دولتی چند نکته دیده می‌شود که برای صنایع تولیدی کشور و به‌خصوص لوازم خانگی اهمیت بسیار زیادی دارند. افزایش تولید و عمق ساخت داخل موضوع بسیار مهمی است که برای هر کشور دارای مزیت و ارزشمند است اما افزایش تولید در حالی که بازار فروش آن در رکود قرار دارد و مصرف‌کننده این بازار هم قدرت خرید ندارد شرایط متفاوتی را برای تولیدکننده، توزیع‌کننده و خریدار رقم زده است.

به نظر می‌رسد بهبود شرایط بازار فروش و کم شدن رکود تورمی که سال‌هاست دامن‌گیر آن شده در حال حاضر از افزایش تولید نیز مهم‌تر باشد، چرا که به گواه بسیاری از فعالان و کارشناسان این صنعت، در حال حاضر تعادل عرضه و تقاضا در بازار لوازم خانگی بر هم خورده و عرضه به میزان زیادی بیشتر از تقاضا است. دلیل بسیار بزرگ و مهم این موضوع نیز کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده است که در طول سال‌های اخیر بسیاری از کارشناسان در مورد آن هشدار می‌دهند اما به نظر می‌رسد اهتمام و توجه جدی برای بهبود وضعیت بازار وجود ندارد.

انبارها پر و خریداری نیست

در شرایط فعلی که تیراژ تولید بالا رفته، انبار شرکت‌های تولیدی و همچنین فروشندگان بازار لبریز شده است. در حالی که خرید لوازم خانگی به اولویت چندم مردم تبدیل شده، تولیدکنندگان مجبو رهستند برای عقب نماندن از سایر رقبا و همچنین خاموش نشدن خط تولید و مهم‌تر عدم‌اخراج نیروی کار خود، اقدام به تولید مستمر کنند. این درحالی است که لوازم خانگی یک کالای مدرن و به‌روز است که خریدار به دنبال آن است تا کالای خریداری‌شده با فناوری‌های روز مجهز باشد. اما با دپو کردن این کالاها و رسوب آن در انبارها و عرضه با تاخیر آنها که گاه ممکن است یک تا دو سال نیز در فروشگاه‌ها قرار داشته باشند، مصرف‌کننده عملا یک کالای از رده خارج شده (براساس استاندارد سایر کشورها) را خریداری می‌کند.

هرچند بخش بسیار بزرگی از موضوع برطرف شدن رکود بازار به حاکمیت مربوط می‌شود ولی در این خصوص وزارت صمت نیز می‌تواند نقش فعال‌تری داشته و با ارائه پیشنهاد‌های موثر و بستر‌سازی‌های مفید مانند پروسه همکاری با شبکه بانکی کشور و ارائه بن‌کارت‌های خرید که هزینه بالایی برای خریدار نداشته و مطلوب باشد، در یک بازی برد- برد، هم شرایط بازار را بهبود بخشد و هم کمک کند تا تولیدات کارخانه‌ها به فروش رفته و به این ترتیب پویایی در همه بخش را شاهد خواهیم بود. باید به این نکته توجه داشت که قطعا ارائه آمار افزایش تولید یک موفقیت برای دولت‌ها محسوب می‌شود اما افزایش تولید زمانی رضایت‌بخش است که بازار نیز دچار رکود نبوده و محصولات تولید‌شده به سهولت فروخته شوند.

پازل صادرات

نکته بعدی اما در سخنان معاون عمومی وزارت صمت به صادرات لوازم خانگی برمی‌گردد. برنامه‌ریزی برای صادرات هم اتفاق خوبی خواهد بود اما بسیاری از موانع در خصوص صادرات در اختیار دولت نیست که بتواند به فوریت آنها را بر‌طرف کند. یکی از مهم‌ترین موانع صادرات کشور وجود تحریم‌هاست که این مهم به گواه کارشناسان امر وابسته به حاکمیت و جهت‌گیری سیاست خارجی کشور است.

در شرایط فعلی برخی آمارهای صادراتی لوازم خانگی که به صورت رسمی و نیمه‌رسمی اعلام می‌شود، حکایت از تداوم و استمرار صادرات دارد اما ظاهرا در صادرات لوازم خانگی کشور قفل‌هایی وجود دارد که باز کردن آنها کار هر کسی نیست. دبیرانجمن صنایع لوازم خانگی ایران حدود یک سال قبل با اشاره به صادرات لوازم خانگی کشور گفته بود: یکی از دستاوردهای نمایشگاه سال گذشته امضای قرارداد صادرات ۶۵ میلیون دلاری بود. این صادرات در کالاهای چینی، پلاستیک و لباسشویی‌‌‌های دوقلو بود. وی در نهایت خاطر‌نشان کرد: در مجموع ۴۴٠ میلیون دلار(‌سال ۱۴۰۱) صادرات لوازم خانگی داشته‌‌‌ایم.

اما آمار دیگر و بررسی جزئیات آمارهای گمرک از صادرات لوازم خانگی در شش‌‌‌ماه نخست سال ۱۴۰۲ نشان می‌‌‌دهد از رقم ۲۰۵ میلیون دلار صادرات لوازم خانگی حدود ۸.۶ میلیون دلار از این میزان مربوط به اجزا و قطعات لوازم خانگی، ۶۷ میلیون دلار ظروف و لوازم آشپزخانه، ۹۸ میلیون دلار لوازم خانگی انرژی‌‌‌بر بزرگ، دو میلیون دلار لوازم خانگی انرژی‌‌‌بر کوچک، ۲۷ میلیون دلار مبلمان اداری و خانگی و ۱.۵ میلیون دلار نیز مربوط به سایر لوازم خانگی بوده است. این در حالی است که محمدرضا شهیدی دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری مدتی پیش به«دنیای‌اقتصاد» گفته بود صادرات لوازم خانگی برخلاف آمارهایی که اعلام می‌شود بسیار محدود و بیشتر در حد کانتینری است.

باید در نظر داشت که قیمت بالای محصول لوازم خانگی ایران به دلیل افزایش هزینه‌های تولید خصوصا مواد اولیه بوده است. همین قیمت نهایی بالا سبب شده که کالای ایرانی لوازم خانگی توان رقابت با کالای کشورهایی مانند چین، ترکیه و سایر کشورهای منطقه را از دست بدهد. بنابراین برای افزایش صادرات چند نکته بسیار مهم وجود دارد که چنان‌که پیش‌تر به آن اشاره شد مهم‌ترین آنها برداشته شدن تحریم‌هاست. موضوع بعدی نیز که در این خصوص اثر‌گذار است در دسترس بودن مواد اولیه ارزان‌قیمت برای تولیدکنندگان است. در مرحله بعدی داشتن خط تولید و دستگاه‌های به‌روز و همچنین مجهز شدن تولیدکنندگان ایرانی به آخرین تکنولوژی‌ها و فناوری‌های نوین جهان است تا به این ترتیب بتوان امیدوار بود که تولیدکنندگان لوازم خانگی در ایران بتوانند سهم خود را از بازارهای رقابتی منطقه به‌دست بیاورند.

سیاه و سفید افزایش قیمت

یکی دیگر از مواردی که محمدمهدی برادران به آن اشاره کرده بود موضوع افزایش قیمت لوازم خانگی در کشور است که تاکید کرده فعلا مجوزی برای این مهم صادر نشده است. از سویی تولید‌کننده می‌گوید وقتی تمام مولفه‌های تولید شامل مواد اولیه و … افزایش قیمت داشته چرا افزایش قیمت نباید شامل کالای نهایی شود و از سوی دیگر در همین شرایط فعلی نیز مصرف‌کننده قدرت خرید مناسبی ندارد و با افزایش قیمت، بازار بیشتر غرق در رکود خواهد شد.

البته معاون عمومی وزارت صمت در این خصوص توضیح داده با توجه به اینکه بانک مرکزی ارز را در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌‌‌دهد، انتظار داریم آنها ثبات بازار را حفظ کنند. این درحالی است که بسیاری از تولیدکنندگان و فعالان صنعت لوازم خانگی مدعی عدم‌اختصاص ارز ترجیحی خصوصا در چند ماه اخیر به این بخش شده‌اند. با این شرایط دولت می‌گوید به وظیفه خود عمل کرده و تولیدکنندگان نیز از عدم‌اختصاص ارز موردنیاز خود گلایه می‌کنند و مشخص نیست کدام‌یک از طرفین واقعیت ماجرا را بازگو می‌کنند.

تولید یا مونتاژ؟

در حالی که آمارها از رشد تولید لوازم خانگی ساخت ایران و افزایش عمق ساخت داخل حکایت می‌کنند و معاون صنایع عمومی وزارت صمت نیز با اتکا به همین آمارها وعده افزایش تیراژ تولید لوازم خانگی به ۲۰ میلیون دستگاه را داده، محمدحسین اسلامیان، نایب‌رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌‌‌خانگی اخیرا در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» صحبت‌های جنجالی و بحث‌برانگیزی را مطرح کرده که در صورت واقعیت، اعتبار تولید لوازم خانگی ساخت ایران را زیر سوال می‌برد. وی گفت: «واقعیت این است که ما وارد‌‌‌کننده تکنولوژی هستیم و قطعات را با توجه به آن مونتاژ می‌‌‌کنیم و جالب اینکه می‌‌‌خواهیم همان محصولات را صادر کنیم. بنابراین باید ببینیم که کالای مونتاژشده ما در بازار داخلی تا چه میزان مورد استقبال قرار می‌‌‌گیرد تا در مرحله بعد انتظار داشته باشیم که کشورهای خارجی، کالای ما را به سایر برندها ترجیح دهند.»

نکته پایانی

البته بعد از صحبت‌های نایب‌رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم‌‌‌خانگی، برخی از کارشناسان و سیاستگذاران صنعت لوازم خانگی کشور این موضوع را تکذیب کردند. اما حقیقت ماجرا این است که به نظر می‌رسد باید واردات لوازم خانگی خارجی آزاد شود تا رقابت بین کالاهای خارجی و داخلی افزایش یافته و در نتیجه کیفیت این محصولات به حد قابل قبولی ارتقا یافته تا حقوق مصرف‌کننده به خوبی ایفا شود. در این میان دولت و وزارت صمت نیز باید حمایت و نظارت‌های بیشتری برای این صنعت در نظر بگیرد تا رشد کمی و کیفی این کالای مهم و تا حدی استراتژیک افزایش بیشتری داشته باشد.

دنیای اقتصاد